Cumhuriyetin Kuruluş Felsefesinin Esin Kaynağı Kimlerdir

Cumhuriyetin kuruluş felsefesinin esin kaynağının kimler olduğu, başta Atatürk olmak üzere silah arkadaşlarının düşünce dünyasının kimlerden, ne kadar etkilendiği bir tartışma alanı olarak canlılığını korur. Kemalist ve tabi propagandist çevreye göre Atatürk zaten bir lider olduğu gibi aynı zamanda filozof olarak cumhuriyeti kendi özgün düşünce dünyasında inşaa ederek gerçekleştirmiştir.  Fakat şu notu düşmeden bu cümleleri kurmazlar; Namık Kemal’in, Atatürk’ün gelişim sürecinde etkisi olduğudur.

Milliyetçi anlatıya göre ise Ziya Gökalp’in etkisi bulunmaktadır. Özellikle Atatürk’ün Türk milliyetçiliği ve ulus devlet fikrinin ilham ve ortaya çıkmasında temel saik olarak Ziya Gökalp zikredilir. Ama bu, felsefi bir ilhamdan mı yoksa bir reelpolitik meselesinden mi kaynaklanıyor du? Zira Ziya Gökalp idealist bir muhafazakardı ve Atatürk’ün seküler devlet anlayışında onun etkisinden bahsedilemez sanırım.  Peki Ya Abdullah Cevdet’in etkisinden söz edilebilir mi? Zira kimi günümüz popüler anlatıcalara göre Abdul Cevdet Atatürk’ü ciddi şekilde etkilemiş ve ona ilham kaynağı olmuştur. Bir anlatıya göre Mustafa Kemal ve Abdullah Cevdet, Ankara’daki cumhurbaşkanlığı konutunda dört saatlik bir toplantı yaparlar ve burada Mustafa Kemal, onun düşüncelerini uygulamaya çalıştığını söyler.

• Bitmeyen Fısıltı 100. Yılda Lozan Ortadan Kalkacak
• Rusya, Türkiye’ye Yeni Nesil Savaş Uçakları Üretiminde Yardım Teklifinde Bulundu

Bütün bu efsaneler, cumhuriyetin sahiplenilmesi konusunda farklı siyasi ve etnik çevrelere birer ilham kaynağı olasa da son dönem Osmanlı bürokrasinin ve askeriyesinin cumhuriyet fikrine sıcak baktığı ve hatta laikliğin uygulanmasına mesafeli olmadıkları görülür.

Osmanlıda Laiklik Uygulamaları

Osmanlı devletinin bir şeriat devleti olduğu dahi tartışmalı bir konudur. Her ne kadar muhafazakar ve günümüz modern İslamcı çevrelerin iddialarına göre böyle olsa da. Tabii şunu eklemeden geçmemeliyiz; islam merkezli bir toplum olarak müslümanlara yönelik şeriatın uygulandığı elbette inkar edilemez. Fakat buna karşın farklı din mensuplarına şeri kurallar uygulanmaz. Bu nedenledir ki Osmanlı yönetiminde -laikliğin ortaya çıktığı günün Avrupasına göre- bir dinî tolerans ve Osmanlı hukuk düzeninde din dışı uygulamaların yaygınlığını gördüğümüz halde; Osmanlı devlet ve toplum düzenini lâik olarak adlandıramayız. Rahatlıkla şunu söyleyebiliriz; laiklik konusunda dönemin devlet adamları çok olumsuz düşünmüyorlardı. Neden mi? Çünkü Tanzimattan sonra kurumlarda lâikleşme biçiminde bir başlangıcı rahatlıkla görebiliriz. Örneğin; İmparatorluk dünyanın yeni ekonomik düzenine ayak uydurmak için, ilk elden Fransız Ticaret Kanununu uylamaya başladı. Böylece ekonomi yönetiminin seküler/laik ilkelere göre yönetilmesi benimsenmiş oldu. Başka bir süreç ise yargı usulünde, çok hakimli mahkemelerin kurulup yargı alanının günden güne şer’î mahkemeler aleyhine genişlemesidir ki bu da Tanzimattan sonra görülen yeni bir gelişmelerden biridir. Bütün bu örnekleri aslında çoğaltabiliriz. Öyleyse şöyle diye bilir miyiz; Cumhuriyetin kuruluşu sürecindeki felsefi esin kaynağının belirli şahılar değil, dönemin hemen hemen bütün askeri ve bürokratik ve tabii siyasilerinin cumhuriyetin kuruluş felsefesinde düşünsel bir ittifak halinde olduklarıdır. Laikliğe karşı tek ters tutum kimi dini cemaat, tarikatların ve halk arasında etkin olan vaizlerin tutum ve davranışı olduğudur.